Phác đồ chẩn đoán và điều trị Viêm quanh khớp vai thể đông cứng (Frozen Shoulder)

1. Đại cương

1.1. Định nghĩa

Viêm quanh khớp vai thể đông cứng, còn gọi là viêm dính khớp vai, là tình trạng viêm và xơ hóa bao khớp vai, dẫn đến hạn chế vận động và đau khớp vai.

1.2. Dịch tễ học

Tỷ lệ mắc: 2-5% dân số chung
Tuổi thường gặp: 40-60 tuổi
Nữ giới mắc nhiều hơn nam giới
Có thể ảnh hưởng một hoặc cả hai bên vai

1.3. Yếu tố nguy cơ

Đái tháo đường
Cường giáp
Bệnh Parkinson
Bệnh tim mạch
Chấn thương hoặc phẫu thuật vai
Bất động kéo dài
Rối loạn tuyến giáp

1.4. Cơ chế sinh lý bệnh

Viêm và xơ hóa bao khớp vai, đặc biệt là khoang nách
Tăng sản xuất cytokine tiền viêm (IL-1α, IL-1β, TNF-α) trong bao khớp
Tăng biểu hiện các yếu tố tăng trưởng (TGF-β, PDGF) thúc đẩy quá trình xơ hóa
Giảm sản xuất matrix metalloproteinases (MMPs), làm giảm khả năng phân hủy mô xơ
Tăng biểu hiện của các protein co thắt (α-SMA) trong nguyên bào sợi
Rối loạn cân bằng giữa quá trình tạo xơ và phân hủy xơ
Giảm lưu lượng máu đến bao khớp, dẫn đến thiếu oxy cục bộ
Thay đổi cấu trúc collagen trong bao khớp, làm tăng độ cứng
Rối loạn hệ thống miễn dịch, có thể liên quan đến cơ chế tự miễn
Giảm thể tích dịch khớp, làm giảm khả năng bôi trơn và di động của khớp

2. Chẩn đoán

2.1. Lâm sàng

Đau khớp vai, tăng khi vận động hoặc về đêm
Hạn chế vận động khớp vai, cả chủ động và thụ động
Tiến triển qua 3 giai đoạn:
1. Giai đoạn đau (2-9 tháng): đau tăng dần, bắt đầu hạn chế vận động
2. Giai đoạn đông cứng (4-12 tháng): đau giảm, hạn chế vận động tăng
3. Giai đoạn tan băng (5-24 tháng): đau giảm dần, vận động cải thiện từ từ

2.2. Cận lâm sàng

2.2.1. Chẩn đoán hình ảnh

X-quang khớp vai: thường bình thường, loại trừ các bệnh lý khác
MRI khớp vai:
- Dày bao khớp (>4mm)
- Hẹp khoang nách
- Tăng tín hiệu T2 ở bao khớp (giai đoạn viêm)
Siêu âm khớp vai: dày bao khớp, giảm trượt gân dưới mỏm quạ

2.2.2. Xét nghiệm

Công thức máu, CRP, tốc độ máu lắng: thường bình thường
Đường huyết, HbA1c: sàng lọc đái tháo đường
Hormone tuyến giáp: sàng lọc bệnh lý tuyến giáp

2.3. Chẩn đoán xác định

Dựa vào triệu chứng lâm sàng điển hình
Hạn chế vận động khớp vai cả chủ động và thụ động
Loại trừ các nguyên nhân khác gây đau và hạn chế vận động khớp vai

2.4. Chẩn đoán phân biệt

Viêm gân chóp xoay (rotator cuff)
Hội chứng chèn ép dưới mỏm cùng vai
Viêm khớp vai
Gãy xương vai hoặc xương cánh tay
U não hoặc tổn thương tủy cổ

3. Điều trị

3.1. Nguyên tắc điều trị

Giảm đau
Cải thiện tầm vận động khớp vai
Phục hồi chức năng
Điều trị các bệnh lý nền (nếu có)

3.2. Điều trị cụ thể

3.2.1. Điều trị bảo tồn

Thuốc giảm đau:

NSAIDs (liều dùng cho người lớn):

Ibuprofen: 400-800mg, 3-4 lần/ngày
Naproxen: 250-500mg, 2 lần/ngày
Diclofenac: 50mg, 2-3 lần/ngày
Celecoxib: 200mg, 1-2 lần/ngày
Meloxicam: 7.5-15mg, 1 lần/ngày
Piroxicam: 20mg, 1 lần/ngày
Ketoprofen: 50-100mg, 2-3 lần/ngày
Etoricoxib: 60-90mg, 1 lần/ngày
Aceclofenac: 100mg, 2 lần/ngày
Etodolac: 300-400mg, 2-3 lần/ngày
Dexketoprofen: 25mg, 3 lần/ngày
Lornoxicam: 8-16mg/ngày, chia 2 lần
Mefenamic acid: 500mg, 3 lần/ngày
Nimesulide: 100mg, 2 lần/ngày (sử dụng hạn chế do nguy cơ độc tính gan)

Lưu ý: Việc lựa chọn NSAIDs cụ thể nên dựa trên đặc điểm cá nhân của bệnh nhân, tiền sử bệnh, và các yếu tố nguy cơ. Cần cân nhắc các tương tác thuốc và theo dõi tác dụng phụ khi sử dụng NSAIDs.

- Paracetamol: 500-1000mg, 3-4 lần/ngày
Vật lý trị liệu:
- Tập kéo giãn nhẹ nhàng
- Tập vận động có kiểm soát
- Siêu âm, nhiệt trị liệu
Tiêm corticosteroid tại chỗ:
- Triamcinolone acetonide 40mg + Lidocaine 1% 4ml
- Tối đa 3 lần, cách nhau ít nhất 6 tuần

3.2.2. Can thiệp tối thiểu

Thủy châm: bơm nước muối sinh lý vào khoang khớp để giãn bao khớp
Nội soi bao khớp: cắt và giải phóng bao khớp dính

3.2.3. Điều trị phẫu thuật

Chỉ định:

Không đáp ứng với điều trị bảo tồn sau 6-12 tháng
Đau và hạn chế vận động nặng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống

Phương pháp:

Nội soi giải phóng bao khớp
Mở khớp và giải phóng bao khớp (ít được sử dụng)

3.3. Theo dõi và đánh giá

Đánh giá mức độ đau và tầm vận động khớp vai định kỳ
Theo dõi tiến triển qua các giai đoạn của bệnh
Điều chỉnh kế hoạch điều trị dựa trên đáp ứng của bệnh nhân

4. Tiên lượng

Bệnh thường tự giới hạn, kéo dài từ 1-3 năm
60-80% bệnh nhân hồi phục hoàn toàn hoặc gần hoàn toàn sau điều trị bảo tồn
10-15% bệnh nhân có thể cần can thiệp phẫu thuật
Tái phát hiếm gặp, nhưng có thể xảy ra ở vai đối diện

5. Phòng ngừa

Kiểm soát tốt các bệnh lý nền (đái tháo đường, rối loạn tuyến giáp)
Tập luyện và duy trì vận động khớp vai đều đặn
Tránh bất động kéo dài sau chấn thương hoặc phẫu thuật vai
Điều trị sớm các tổn thương vai để tránh biến chứng

Tài liệu tham khảo

Cho, C. H., Bae, K. C., & Kim, D. H. (2019). Treatment strategy for frozen shoulder. Clinics in orthopedic surgery, 11(3), 249-257.
Kwaees, T. A., & Charalambous, C. P. (2014). Surgical and non-surgical treatment of frozen shoulder. Survey on surgeons treatment preferences. Muscles, ligaments and tendons journal, 4(4), 420-424.
Lewis, J. (2015). Frozen shoulder contracture syndrome–Aetiology, diagnosis and management. Manual therapy, 20(1), 2-9.
Ramirez, J. (2019). Adhesive capsulitis: diagnosis and management. American family physician, 99(5), 297-300.
Raspopovic, E. D., Nedeljkovic, U., Svirtlih, L., & Konstantinovic, L. (2021). Frozen Shoulder: A Review of Current Treatment Options. Medicina, 57(11), 1199.

Phác đồ chẩn đoán và điều trị Viêm quanh khớp vai thể đông cứng