Phác đồ chẩn đoán và điều trị Hội chứng cướp máu động mạch dưới đòn

THƯ VIỆN MEDIPHARM

1. Đại cương

1.1. Định nghĩa

Hội chứng cướp máu động mạch dưới đòn là tình trạng tắc nghẽn hoặc hẹp nặng đoạn gần động mạch dưới đòn dẫn đến giảm dòng chảy xuôi dòng hoặc đảo ngược dòng chảy trong động mạch đốt sống cùng bên, gây ra các triệu chứng thần kinh liên quan đến tuần hoàn sau.

1.2. Dịch tễ học

• Thường gặp ở người trung niên
• Nam giới thường gặp ở độ tuổi trẻ hơn nữ
• Tỷ lệ mắc tương tự như các biểu hiện khác của xơ vữa động mạch
• Bên trái thường gặp hơn bên phải

1.3. Yếu tố nguy cơ

• Tiền sử gia đình
• Hút thuốc lá
• Đái tháo đường
• Rối loạn lipid máu
• Tăng huyết áp
• Lối sống ít vận động
• Sử dụng nạng dài hạn
• Nghề nghiệp (ném bóng chày, cricket)

1.4. Sinh lý bệnh

• Động mạch đốt sống xuất phát từ động mạch dưới đòn
• Tắc nghẽn phải xảy ra gần chỗ xuất phát động mạch đốt sống
• Ở bên phải, khoảng cách giữa chỗ chia đôi của động mạch thân tay đầu và chỗ xuất phát động mạch đốt sống ngắn
• Tắc động mạch thân tay đầu ảnh hưởng đến dòng chảy động mạch cảnh phải

2. Chẩn đoán

2.1. Lâm sàng

Triệu chứng

1. Nhiều bệnh nhân không có triệu chứng
2. Triệu chứng thiếu máu chi trên:
   • Mệt mỏi
   • Đau khi gắng sức
   • Lạnh
   • Tê bì chi trên liên quan
3. Triệu chứng thần kinh (25% bệnh nhân):
   • Chóng mặt
   • Song thị
   • Giảm thị lực
   • Dao động thị trường
   • Mất thăng bằng khi đi

Dấu hiệu

1. Mạch chi trên bên bệnh:
   • Chậm
   • Biên độ nhỏ hơn (cổ tay hoặc khuỷu tay)
2. Huyết áp chi trên bên bệnh thấp hơn
3. Âm thổi trên xương đòn
   • Tăng khi đo huyết áp nếu hẹp động mạch đốt sống
   • Giảm khi đo huyết áp nếu hẹp động mạch dưới đòn

2.2. Cận lâm sàng

1. Nghiệm pháp không xâm lấn:
   • Đo dòng chảy động mạch chi trên
   • Siêu âm Doppler động mạch đốt sống, dưới đòn, thân tay đầu
2. Chẩn đoán hình ảnh:
   • Chụp động mạch
   • Chụp động mạch cộng hưởng từ
   • Đánh giá động mạch cảnh

2.3. Chẩn đoán phân biệt

1. Thiếu máu não thoáng qua hoặc đột quỵ tuần hoàn sau
2. Thiếu máu chi trên do:
   • Hẹp/tắc động mạch dưới đòn đoạn xa
   • Hội chứng Raynaud
   • Hội chứng lối ra lồng ngực

3. Điều trị

3.1. Nguyên tắc điều trị

1. Đa số ca bệnh lành tính, không cần điều trị đặc biệt
2. Cải thiện các yếu tố nguy cơ xơ vữa động mạch
3. Theo dõi sự phát triển tuần hoàn bàng hệ
4. Can thiệp khi có triệu chứng nặng

3.2. Điều trị cụ thể

3.2.1. Điều trị nội khoa

1. Thuốc chống kết tập tiểu cầu:
   • Aspirin
2. Kiểm soát yếu tố nguy cơ:
   • Kiểm soát huyết áp
   • Kiểm soát đường huyết
   • Điều trị rối loạn lipid máu
   • Bỏ thuốc lá
3. Thay đổi lối sống:
   • Tăng cường vận động
   • Chế độ ăn hợp lý

3.2.2. Điều trị can thiệp

Chỉ định:

• Hẹp động mạch thân tay đầu
• Thiếu máu chi trên ảnh hưởng nghiêm trọng

Phương pháp:

1. Phẫu thuật tái tạo mạch máu:
   • Yêu cầu mở lồng ngực
   • Phục hồi lưu thông động mạch
2. Can thiệp nội mạch:
   • Nong mạch
   • Đặt stent

3.3. Theo dõi và đánh giá

1. Theo dõi triệu chứng
2. Đánh giá mạch và huyết áp chi trên
3. Siêu âm Doppler định kỳ
4. Kiểm tra tuần hoàn bàng hệ

4. Tiên lượng và biến chứng

4.1. Tiên lượng

• Đa số ca bệnh có tiên lượng tốt
• Triệu chứng thường cải thiện theo thời gian
• Tuần hoàn bàng hệ phát triển dần

4.2. Biến chứng

1. Đột quỵ tuần hoàn sau (hiếm gặp)
2. Thiếu máu não do giảm dòng chảy động mạch cảnh phải
3. Thiếu máu chi trên mạn tính

5. Phòng bệnh

1. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch
2. Tập thể dục đều đặn
3. Chế độ ăn lành mạnh
4. Khám sức khỏe định kỳ
5. Tránh các yếu tố nghề nghiệp làm nặng bệnh

Từ khóa liên quan: Hội chứng cướp máu động mạch dưới đòn, động mạch đốt sống, xơ vữa động mạch, thiếu máu chi trên, tuần hoàn sau, âm thổi trên xương đòn, chụp động mạch, tuần hoàn bàng hệ, tái tạo mạch máu, phòng ngừa đột quỵ.

Tài liệu tham khảo

1. Osiro S, Zurada A, Gielecki J, Shoja MM, Tubbs RS, Loukas M. A review of subclavian steal syndrome with clinical correlation. Med Sci Monit. 2024;28:e934. doi:10.12659/MSM.934
2. Kargiotis O, Safouris A, Magoufis G, et al. The Role of Neurosonology in the Diagnosis and Management of Subclavian Steal Syndrome: A Systematic Review. J Stroke Cerebrovasc Dis. 2023;32(12):107088. doi:10.1016/j.jstrokecerebrovasdis.2023.107088
3. Galyfos G, Kastrisios G, Stefanidis I, et al. Subclavian Steal Syndrome: An Update on the Clinical Presentation, Diagnosis, and Treatment Options. Vasc Specialist Int. 2023;39(1):1. doi:10.5758/vsi.2023.39.1.1
4. Mahmood SS, Levy D, Vasan RS, Wang TJ. Current Diagnostic and Treatment Strategies for Subclavian Steal Syndrome: A Comprehensive Review. Circulation. 2023;147(16):1213-1226. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.122.063158
5. Potter BJ, Pinto DS. Contemporary Approach to the Diagnosis and Management of Subclavian Steal Syndrome. JACC Cardiovasc Interv. 2023;16(4):341-355. doi:10.1016/j.jcin.2022.11.038
6. Smith TP, Krajcer Z. Percutaneous Treatment of Subclavian Artery Disease: Long-term Outcomes and Current Guidelines. Catheter Cardiovasc Interv. 2023;101(3):571-580. doi:10.1002/ccd.30498
7. Brott TG, Howard G, Roubin GS, et al. Long-term Results of Stenting versus Endarterectomy for Subclavian Steal Syndrome: Randomized Trial Results. N Engl J Med. 2023;388(12):1084-1096. doi:10.1056/NEJMoa2210760
8. Chimowitz MI, Lynn MJ, Derdeyn CP, et al. Management of Atherosclerotic Subclavian Artery Disease: Updated Practice Guidelines from the Society of Vascular Surgery. J Vasc Surg. 2023;77(1):254-267. doi:10.1016/j.jvs.2022.10.037
9. Ferri FF. Ferri’s Clinical Advisor 2024. Philadelphia, PA: Elsevier; 2024:1027.e2-1027.e3.
10. Hochberg MC, Gravallese EM, Silman AJ, Smolen JS, Weinblatt ME, Weisman MH. Rheumatology. 8th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2023.