Phác đồ chẩn đoán và điều trị bệnh Alpers

THƯ VIỆN MEDIPHARM

1. Đại cương

1.1. Định nghĩa

Bệnh Alpers (Hội chứng Alpers-Huttenlocher) là một bệnh ty thể di truyền hiếm gặp, đặc trưng bởi thoái hóa não tiến triển, co giật khó kiểm soát và suy gan.

1.2. Dịch tễ học

• Tỷ lệ mắc: khoảng 1/100.000 trẻ em
• Phân bố:
  • Thường xuất hiện trong năm đầu đời
  • Không có sự khác biệt về giới
  • Phân bố đồng đều giữa các chủng tộc
• Yếu tố nguy cơ:
  • Đột biến gen POLG
  • Tiền sử gia đình
  • Hôn nhân cận huyết

1.3. Sinh lý bệnh

• Đột biến gen POLG gây rối loạn chức năng ty thể
• Dẫn đến:
  • Thiếu hụt năng lượng tế bào
  • Tích lũy các gốc tự do
  • Tổn thương DNA ty thể
  • Apoptosis tế bào gan và thần kinh

1.4. Phân loại

• Theo tuổi khởi phát:
  • Sớm (< 2 tuổi)
  • Muộn (> 2 tuổi)
• Theo mức độ nặng:
  • Nhẹ: chủ yếu triệu chứng thần kinh
  • Nặng: kết hợp suy gan

2. Chẩn đoán

2.1. Lâm sàng

• Triệu chứng:
  • Co giật khó kiểm soát
  • Chậm phát triển/thoái triển
  • Giảm trương lực cơ
  • Rối loạn nuốt
  • Nôn tái diễn
  • Vàng da, suy gan
• Dấu hiệu:
  • Run chi, múa vờn
  • Mất các mốc phát triển
  • Giảm thị lực
  • Gan to
  • Dấu hiệu não bộ

2.2. Cận lâm sàng

2.2.1. Xét nghiệm máu

• Sinh hóa gan:
  • AST, ALT tăng
  • Bilirubin tăng
  • Albumin giảm
  • PT kéo dài
• Lactate máu tăng
• Amoniac máu tăng
• Xét nghiệm di truyền gen POLG
• Các xét nghiệm loại trừ

2.2.2. Chẩn đoán hình ảnh

• MRI sọ não:
  • Teo não tiến triển
  • Tổn thương chất xám
  • Tổn thương vùng chẩm
• Siêu âm gan
• Điện não đồ (EEG):
  • Sóng động kinh đa ổ
  • Hoạt động nền chậm

2.2.3. Các xét nghiệm khác

• Sinh thiết gan:
  • Tổn thương ty thể
  • Xơ hóa
• Đo hoạt độ enzym hô hấp ty thể
• Sinh thiết cơ (nếu cần)

2.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán

1. Tiêu chuẩn bắt buộc:
   • Co giật khó kiểm soát
   • Thoái triển tâm thần vận động
   • Bệnh gan
2. Tiêu chuẩn hỗ trợ:
   • Đột biến gen POLG
   • Tổn thương MRI đặc trưng
   • EEG bất thường
   • Tiền sử gia đình

2.4. Chẩn đoán phân biệt

3. Điều trị

3.1. Nguyên tắc điều trị

• Không có điều trị đặc hiệu
• Điều trị triệu chứng và hỗ trợ
• Phòng ngừa biến chứng
• Chăm sóc giảm nhẹ
• Tránh các thuốc độc với ty thể

3.2. Điều trị cụ thể

3.2.1. Điều trị không dùng thuốc

• Dinh dưỡng:
  • Chế độ ăn giàu năng lượng
  • Bổ sung MCT
  • Nuôi ăn qua ống nếu cần
• Vật lý trị liệu
• Hỗ trợ hô hấp khi cần
• Chăm sóc giảm nhẹ

3.2.2. Điều trị nội khoa

1. Điều trị co giật:
   • Levetiracetam
   • Topiramate
   • Tránh sodium valproate
2. Điều trị suy gan:
   • Lactulose
   • L-carnitine
   • Vitamin K
3. Điều trị hỗ trợ:
   • Coenzyme Q10
   • L-arginine
   • Vitamin và khoáng chất
4. Điều trị biến chứng:
   • Kháng sinh khi nhiễm trùng
   • Kiểm soát đau
   • Chống nôn

3.2.3. Can thiệp phẫu thuật

• Đặt ống thông dạ dày
• Ghép gan (cân nhắc kỹ)

3.3. Điều trị theo giai đoạn bệnh

• Giai đoạn sớm:
  • Kiểm soát co giật
  • Hỗ trợ dinh dưỡng
• Giai đoạn tiến triển:
  • Điều trị suy gan
  • Phòng biến chứng
• Giai đoạn cuối:
  • Chăm sóc giảm nhẹ
  • Kiểm soát triệu chứng

3.4. Theo dõi và đánh giá

• Tần suất theo dõi:
  • Hàng tuần trong giai đoạn cấp
  • 1-3 tháng khi ổn định
• Các chỉ số cần theo dõi:
  • Chức năng gan
  • Tình trạng thần kinh
  • EEG định kỳ
  • Dinh dưỡng và tăng trưởng

4. Tiên lượng và biến chứng

4.1. Tiên lượng

• Bệnh tiến triển nhanh
• Tử vong thường xảy ra trong vài năm
• Yếu tố tiên lượng xấu:
  • Khởi phát sớm
  • Co giật khó kiểm soát
  • Suy gan nặng

4.2. Biến chứng

• Co giật kéo dài
• Suy hô hấp
• Suy gan cấp
• Nhiễm trùng
• Suy dinh dưỡng

5. Phòng bệnh

• Tư vấn di truyền
• Chẩn đoán trước sinh
• Tránh các yếu tố làm nặng bệnh

6. Tư vấn cho người bệnh

• Giải thích về tiên lượng
• Hướng dẫn chăm sóc
• Hỗ trợ tâm lý gia đình
• Kế hoạch chăm sóc giảm nhẹ

Tài liệu tham khảo

1. Cohen BH, et al. Alpers syndrome. 2021 update. GeneReviews®
2. Saneto RP, et al. Alpers-Huttenlocher syndrome. Pediatr Neurol. 2020
3. Wong LJ, et al. Mitochondrial Disease Criteria. Mol Genet Metab. 2019