Đái tháo đường týp 2 ở người lớn – Cập nhật chẩn đoán và điều trị toàn diện

Bài được dịch và tổng hợp bởi Bác sĩ Lê Đình Sáng. Nguồn từ Dynamed.

Ghi chú: Trong Bài có rất nhiều thuật ngữ Y học được chú giải Anh – Việt, tác giả in màu tím để giúp bạn đọc bổ sung vốn từ vựng tiếng Anh Y khoa!

Bài dịch rất dài nên được ngắt thành nhiều trang, bạn đọc chú ý lật trang để xem nội dung đầy đủ.

TÓM TẮT Ý CHÍNH

• Đái tháo đường týp 2 (Diabetes mellitus type 2) là một bệnh rối loạn nội tiết phổ biến , đặc trưng bởi sự đề kháng và thiếu hụt insulin (insulin resistance and deficiency) ở các nồng độ khác nhau, dẫn đến tăng glucose máu (hyperglycemia).
• Các biến chứng tiềm ẩn của bệnh đái tháo đường bao gồm bệnh tim mạch (cardiovascular disease), bệnh lý thần kinh (neuropathy), bệnh lý thận (nephropathy), bệnh lý võng mạc (retinopathy) và tăng tỷ lệ tử vong.
• Nó thường được xác định thông qua sàng lọc định kỳ (routine screening) bắt đầu từ tuổi trung niên hoặc thông qua sàng lọc mục tiêu (targeted screening) người lớn ở mọi lứa tuổi bị thừa cân (overweight) hoặc béo phì (obesity) và có các yếu tố nguy cơ (risk factors) như hội chứng chuyển hóa (metabolic syndrome), hội chứng buồng trứng đa nang (polycystic ovary syndrome, PCOS), tiền sử tiểu đường thai kỳ (gestational diabetes) hoặc các đặc trưng liên quan đến gia đình, lâm sàng hoặc đặc điểm nhân khẩu học.

• Bệnh tiểu đường loại 2 thường không có triệu chứng (asymptomatic), nhưng có thể biểu hiện với các triệu chứng điển hình của tăng glucose máu như đái nhiều (polyuria), khát nhiều (polydipsia) và đói nhiều (polyphagia).
• Thực hiện xét nghiệm máu để chẩn đoán bệnh tiểu đường (Khuyến cáo mạnh).
  • Tiêu chuẩn chẩn đoán (diagnosis criteria) bệnh tiểu đường là đáp ứng bất kỳ một trong số các tiêu chí sau:
    • Đường máu ngẫu nhiên (random plasma glucose) ≥ 200 mg/dL (11,1 mmol/L) đi kèm với các triệu chứng tăng glucose máu (như khát nhiều, uống nhiều và đói nhiều) hoặc tăng glucose máu rất cao (hyperglycemic crisis)
    • Không tăng glucose máu rõ rệt nhưng có 2 kết quả bất thường từ 2 mẫu xét nghiệm riêng biệt hoặc cùng một mẫu; kết quả bất thường bao gồm:
      • glucose máu lúc đói  (fasting blood glucose) ≥ 126 mg/dL (7 mmol/L) (không tiêu thụ calo trong ≥ 8 giờ)
      • glucose máu 2 giờ ≥ 200 mg/dL (11,1 mmol/L) trong quá trình thử nghiệm dung nạp đường uống 75 g (75-g oral glucose tolerance test)
      • HbA1c ≥ 6,5% (HbA1c có thể không chính xác để chẩn đoán khi mang thai, bệnh huyết sắc tố (hemoglobinopathy), một số bệnh thiếu máu nhất định hoặc mất hoặc thay thế hồng cầu bất thường)
• Đánh giá HbA1c (hoặc xét nghiệm đường máu khác) để xác định nồng độ kiểm soát glucose máu .
  • Đối với những bệnh nhân đã kiểm soát glucose máu ổn định và đang đáp ứng các mục tiêu điều trị, hãy cân nhắc xét nghiệm ít nhất 2 lần mỗi năm (Khuyến cáo yếu).
  • Đối với những bệnh nhân không đạt được các mục tiêu điều trị (treatment goals) hoặc nếu liệu pháp thay đổi, xem xét kiểm tra ít nhất 3 tháng một lần (hàng quý) và khi cần thiết (Khuyến cáo yếu).
• Các xét nghiệm bổ sung cho các biến chứng tiểu đường
  • Cân nhắc xét nghiệm bộ lipid máu (lipid profiles) cho người lớn <40 tuổi không dùng statin hoặc liệu pháp hạ lipid khác, tại thời điểm chẩn đoán bệnh tiểu đường, khi đánh giá bệnh nhân ban đầu, và sau đó cách khoảng 5 năm, hoặc thường xuyên hơn nếu được chỉ định (Khuyến cáo yếu).
  • Đánh giá nồng độ lọc cầu thận ước tính của bệnh nhân (tính từ creatinin huyết thanh) ít nhất hàng năm (Khuyến cáo mạnh).
  • Đánh giá các transaminase gan (GOT và GPT) tại thời điểm chẩn đoán và hàng năm sau đó để đánh giá bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (nonalcoholic fatty liver disease) (Khuyến cáo mạnh).
  • Xét nghiệm albumin nước tiểu , tỷ lệ albumin-creatinine nước tiểu, ít nhất hàng năm (Khuyến cáo mạnh).
  • Thực hiện soi đáy mắt và khám mắt toàn diện tại thời điểm chẩn đoán (Khuyến cáo mạnh).
    • Nếu không có bằng chứng về bệnh lý võng mạc khi khám mắt hàng năm ≥ 1 lần ở những bệnh nhân có glucose máu được kiểm soát tốt, xem xét tầm soát 1-2 năm một lần.
    • Nếu phát hiện bất kỳ bằng chứng nào về bệnh lý võng mạc, các đợt khám kiểm tra võng mạc giãn tiếp theo nên được lặp lại ít nhất hàng năm.
    • Cần khám mắt thường xuyên hơn nếu bệnh võng mạc đang tiến triển hoặc đe dọa thị lực.
  • Kiểm tra bệnh đa dây thần kinh đối xứng ngọn chi và mất cảm giác bảo vệ bằng nghiệm pháp dây rung (monofilament) 10 g và ≥ 1 trong các xét nghiệm sau tại thời điểm chẩn đoán và hàng năm để xác định bàn chân có nguy cơ bị loét (ulceration) và cắt cụt (ambutation) (Khuyến cáo mạnh):
    • Nghiệm pháp nhiệt hoặc nghiệm pháp kim châm (pinprick test) (chức năng sợi nhỏ)
    • kiểm tra độ rung bằng âm thoa 128 hertz (chức năng sợi lớn)
• Xét nghiệm trong các quần thể cụ thể
  • Đối với những bệnh nhân đang dùng metformin, hãy cân nhắc xét nghiệm nồng độ vitamin B12 định kỳ, đặc biệt ở những bệnh nhân bị bệnh thần kinh ngoại biên hoặc thiếu máu, vì việc sử dụng metformin lâu dài có thể liên quan đến thiếu hụt vitamin B12 (Khuyến cáo yếu).
  • Đối với bệnh nhân đang dùng thuốc ức chế men chuyển (ACE), thuốc chẹn thụ thể angiotensin (ARB) hoặc thuốc lợi tiểu, hàng năm cần xét nghiệm kali huyết thanh và creatinin huyết thanh để biết nồng độ lọc cầu thận ước tính (Khuyến cáo mạnh).
  • Cân nhắc xét nghiệm nồng độ testosterone trong huyết thanh vào buổi sáng đối với nam giới mắc bệnh tiểu đường và các triệu chứng hoặc dấu hiệu của thiểu năng sinh dục (hypogonadism) (như giảm ham muốn (decreased sexual desire) hoặc giảm hoạt động tình dục hoặc rối loạn cương dương (erectile dysfunction)) (Khuyến cáo yếu).