Creatinin được hình thành từ quá trình thủy phân creatin và phosphocreatin trong cơ và từ các protein được chế độ ăn cung cấp. Creatinin được lọc hoàn toàn qua cầu thận và được ống thận gần bài tiết, một phần nhỏ chất này được tái hấp thu ở thận.
Trong các tình trạng suy thận cấp mới mắc gia tăng nồng độ creatinin máu có thể xảy ra trẻ và tiên triển. Trong bệnh lý thận mạn, Có một mối liên quan theo hàm lũy thừa giữa số các nephron không còn chức năng và giá trị của creatinin huyết thanh (Hình 1).
Giảm 50% số nephron có hoạt động chức năng chỉ gây tăng nhẹ creatinin máu (1 – 2 mg/dL). Song khi có giảm thêm một số nephrol có hoạt động chức năng, sẽ gây tăng nhanh nồng độ creatinin.
Như vậy, Hình 1 cho thấy định lượng creatinin huyết thanh thiếu tính nhậy và không cho phép xác định các biến đổi chức năng thận kín đáo, Áp dụng phương trình nghiên cứu IDMS-Traceable MDRD để tính toán mức lọc cầu thận (estimated glomerular filtration rate [eGFR]) sẽ cho các thông tin hữu ích hơn trong đánh giá sớm chức năng thận:
Trong đó Scr là nồng độ creatinin huyết thanh.
Lưu ý : Phương trình này chưa được phễ chuẩn áp dụng cho trẻ em và sẽ chỉ được áp dụng cho các BN > 16 tuổi. Đây là công thức quy ước bình thường hóa diện tích bề mặt cơ thể trung bình ở người lớn (1,73m) vì vậy không cần thiết điều chỉnh trọng lượng và chiều cao của bệnh nhân.
-Để chẩn đoán và đánh giá mức độ suy thận.
-Để theo dõi người được ghép thận.
1. Creatinin máu: XN được thực hiện trên huyết thanh. Không nhất thiết yêu cầu BN cần phải nhịn ăn trước khi lấy máu làm XN.
2. Ước tính mức lọc cầu thận theo diện dịch bề mặt cơ thể bình thường hóa (eGFR) theo công thức của IDMS-Traceable MDRD Equation
– Creatinin huyết thanh
- Nam: 0,7 – 1,3 mg/dL hay 62 – 115 umol/L. :
- Nữ. 0,5 – 1,0 mg/dL hay 44 – 88 amol/L.
(mg x 8,8 = umol x 0,11 = mg)
– eGFR: > 16 tuổi: > 60 mL/phút 1,73 m2
Tăng mức lọc cầu thận được ước tính theo diện tích bề mặt cơ thể bình thường hóa
Các nguyên nhân chính thường gặp là:
– Các nguyên nhân gây tăng nồng độ creatin máu (Xem bài creatinin).
Giảm mức lọc cầu thận được ước tính theo diện tích bề mặt cơ thể bình thường hóa
Các nguyên nhân chính thường gặp là:
– Nguyên nhân làm giảm nồng độ creatinin máu
- Thai nghén: Giá trị creatin máu bình thường ở phụ nữ có thai là 35,3 – 53,0 umol/L (4 – 0,6 mg/dL). Một giá trị>71 umol/L (0,8 mg/dL) được coi là bất thường và cảnh báo BN cần được tiến hành thêm các thăm dò chẩn đoán tìm bệnh lý nền.
- Một số thuốc gây ức chế bài xuất creatinin (Vd: cimetidin, trimethoprim).
– Tùy thuốc vào phương pháp xét nghiệm.
-Hình thành các phức chất có mầu (Vd: acetoacetat, pyruvat, các acid xêtôn và một số cephalosporin).
-Phản ứng enzym: 5-fluorocytosin có thể gây tăng nhẹ nồng độ craetinin huyết thanh.
-Tác dụng giao thoa với các phương pháp XN khác (Vd: có mặt acid ascorbic, phenolsulfonphtalein, L-dopa). -Kết quả tính toán mức lọc cầu thận theo nồng độ creatinin máu có thể bị giảm giả tạo khi:
- Có tình trạng tăng rõ rệt nồng độ bilirubin huyết thanh.
- : Phản ứng enzym (Vd nồng độ glucose>5,5 mmol/L).
-Kết quả tính toán mức lọc cầu thận theo nồng độ creatinin máu có thể bị tăng giả tạo khi:
- Tình trạng khử picrat kiềm (Vd: có mặt glucose, ascorbic acid, acid uric). Tình trạng nhiễm toan xêtôn có thể gây tăng rõ rệt kết quả định lượng nồng độ creatinin huyết thanh khi sử dụng phản ứng pierat kiềm.
1. XN rất hữu ích để chẩn đoán sớm và đánh giá mức độ suy thận. Đây là một chỉ số nhậy và đặc hiệu hơn so với nồng độ ure máu và thậm chỉ riêng nồng độ creatinin máu máu chẩn đoán sớm bệnh thận. Nồng độ creatinin huyết thanh và trẻ thường kém hữu ích để phát hiện các tình trạng suy thận sớm, do các thông số này thường chỉ bất thường rõ khi nhận đã bị mất tới khoảng 50% chức năng, Nồng độ cratinin huyết thanh cũng cho thấy là có độ nhạy tôi mặc dù độ nhạy rất tốt trong chẩn đoán suy giảm chức năng thận. Vì vậy, sử dụng phối hợp và đồng thời XN nồng độ urê máu, creatinin máu, độ thanh thải creatinin và ước tính mức lọc cầu thận theo nồng độ creatinin sẽ cung cấp nhiều thông tin hơn để đánh giá tình trạng chức năng thận.
2.XN hữu ích để chỉnh liều các thuốc được thải trừ qua thận.
3.Định lượng nồng độ creatinin huyết thanh và sử dụng để tính toán mức lọc cầu thận theo diện tích bề mặt cơ thể bình thường hóa (eGFR) thường được chỉ định cho các đối tượng bị bệnh thận mạn, và các đối tượng có yếu tố nguy cơ bị bệnh thận mạn (Vd: ĐTĐ, tăng huyết áp, bệnh tim mạch và tiền sử gia đình bị bệnh thận).
Nguồn: “Các xét nghiệm thường quy áp dụng trong thực hành lâm sàng” – do PGS.TS Nguyễn Đạt Anh và Dược sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thị Hương biên soạn